Kent u deze nog: worteltjes zijn goed voor de ogen; ooit een konijn met een bril gezien? Een grapje dat berust op een kern van waarheid. Immers wortelen bevatten caroteen dat van belang is gebleken voor het functioneren van onze ogen. Welke rol vitamines en mineralen spelen om de achteruitgang van uw netvlies, ook wel macula degeneratie genoemd, tegen te gaan leest u in dit artikel.
"Macula degeneratie is een van de belangrijkste oorzaken van slechtziendheid"
Macula degeneratie (MD) is een aandoening waarbij de centrale gele vlek op het netvlies is aangedaan. Deze gele vlek bevat de hoogste concentratie pigmenten en is daarmee zeer belangrijk voor uw gezichtsvermogen. De meest voorkomende vorm van macula degeneratie is de leeftijdgebonden vorm. Leeftijdgebonden macula degeneratie (LMD) ontstaat meestal niet voor het vijftigste levensjaar. Op oudere leeftijd is het een veelvoorkomende aandoening en een van de belangrijkste oorzaken van slechtziendheid.
Binnen de leeftijdgebonden macula degeneratie wordt onderscheid gemaakt tussen de droge en natte vorm. Bij de droge vorm is er sprake van achteruitgang in het pigment. U kunt hierdoor minder goed contrasten zien en kleuren niet meer goed onderscheiden. Bij het lezen merkt u dat soms stukken van woorden ontbreken. De aandoening wordt langzaam erger en leidt na tien tot vijftien jaar tot slechtziendheid.
Bij de natte vorm is er naast het verlies van pigment ook sprake van de groei van kleine bloedvaten onder het netvlies. Deze bloedvaten lekken vocht in of onder het netvlies. De eerste symptomen zijn vervormingen van het beeld; tekst lijkt te golven, rechte lijnen lijken krom, en een verminderd gezichtsvermogen. De natte vorm verloopt sneller en leidt in weken tot maximaal twee jaar tot slechtziendheid. Voor de droge vorm van macula degeneratie is (nog) geen behandeling. De natte vorm kan worden behandeld met laserlicht of met geneesmiddelen die de groei van nieuwe bloedvaten remmen.
Voor een goede werking van de lichtwaarneming in uw ogen is vitamine A onmisbaar. De staafcellen op het netvlies bevatten een lichtgevoelig pigment dat gemaakt wordt uit vitamine A. Als er licht terechtkomt op een staafcel valt dit pigment uiteen, wat doorgegeven wordt als een elektrische prikkel aan de hersenen. Uw hersenen zetten de prikkel vervolgens om in beeld. Tegelijkertijd wordt nieuw pigment opgebouwd, waarvoor dus weer vitamine A nodig is.
Vitamine A hoort chemisch bij de groep van de carotenoïden. Van deze groep is bètacaroteen de bekendste.
De meest lichtgevoelige plek van het netvlies is de macula of gele vlek. De ooglens en het netvlies - met name de macula - zijn uitermate rijk aan antioxidanten. De gele pigmenten - luteïne en zeaxanthine, beide eveneens carotenoïden - en de eiwitten in de lens vormen een filter tegen UV-licht. Het maculapigment bevat een vijfhonderd maal hogere concentratie luteïne/zeaxanthine dan andere lichaamsweefsels, wat duidt op het belang van deze antioxidanten in het oog. Ook de antioxidanten vitamine C en E komen in hoge concentraties voor in oogweefsel. Hetzelfde geldt voor het element zink dat in het oog een tien tot vijftien maal hogere concentratie haalt dan in de meeste andere organen van het lichaam.
Men veronderstelt dat antioxidanten mogelijk iets kunnen doen om schade aan het oog te voorkomen. De carotenoïden luteïne en zeaxanthine zijn in dit verband genoemd en ook andere antioxidanten zoals vitamine C, vitamine E, zink en selenium.
Omdat de maculapigmenten worden gemaakt vanuit stoffen in onze voeding en het netvlies vermoedelijk beschermd wordt tegen UV straling door antioxidanten, is onderzoek gedaan naar het effect van voedingssupplementen op leeftijdgebonden macula degeneratie.
In het belangrijkste onderzoek dat op dit gebied is gedaan, de Amerikaanse Age-Related Eye Disease Study (AREDS), werd het effect van een voedingssupplement bestaande uit vitamine C 500 mg, vitamine E 400 IE, 15 mg bètacaroteen, 80 mg zink en 2 mg koper op de symptomen van leeftijdgebonden macula degeneratie onderzocht. Patiënten met LMD die het voedingssupplement met de AREDS formulering gedurende vijf jaar gebruikten hadden een 25 procent lagere kans op achteruitgang van de ziekte in vergelijking met patiënten die het supplement niet gebruikten.
In het vervolgonderzoek, de AREDS2 studie, is gekeken naar het effect van aanpassingen van de AREDS samenstelling. Omdat bètacaroteen bij (ex)-rokers een verhoging van het risico op longkanker geeft, is dit vervangen door een combinatie van de carotenoïden luteïne en zeaxantine. Ook is gekeken naar het effect van toevoegen van omega-3-vetzuren. Het effect op de achteruitgang van de LMD werd door deze aanpassingen niet beïnvloed. Wel wordt de samenstelling met luteïne en zeaxantine veiliger geacht, vanwege het verhoogde longkankerrisico door bètacaroteen bij (ex)-rokers. Omega-3-vetzuren zijn niet toegevoegd aan de nieuwe AREDS samenstelling omdat ze in deze studie, in tegenstelling tot enkele andere onderzoeken, geen positief effect op achteruitgang van LMD hadden.
Niet alle voedingssupplementen die geadviseerd worden ter vermindering van het risico op achteruitgang van leeftijdgebonden macula degeneratie bevatten de exacte samenstelling zoals gebruikt in de AREDS2 studie. Aan sommige preparaten zijn bovendien middelen toegevoegd die niet in de studie zijn onderzocht. Het is niet bekend of toevoeging van extra vitamines of voedingsstoffen een andere werking dan de aanbevolen AREDS2 formulering geeft.